No entries found. Showing closest matches:
* ărātro and contr. artro, āre, v. a. [aratrum], to plough after sowing: quod nunc vocant artrare, id est aratrare, Plin. 18, 20, 49, § 182.
arctē (correctly, artē), adv., v. artus fin.
†† artăba, ae, f., an Egyptian dry measure = 3 1/3 Rom. modii, Rhem. Fan. Pond. 89.
Artăbānus, i, m.
- I. A Parthian king of the family of the Arsacidœ, Just. 42, 2; Tac. A. 2, 3; 2, 58; 6, 31 sq.; 11, 8.
- II. A general of Xerxes, Nep. Reg. 1, 5; Just. 3, 1.
Artăcĭē, ēs, f., = Ἀρτακίη (Hom. Od. 10, 108), a fountain in the country of the Lœstrygones, Tib. 4, 1, 60.
artātus (not arct-), a, um, P. a., from arto.
Artaxăta, ōrum, n. (Artaxăta, ae, f., Tac. A. 2, 56), = Ἀρτάξατα, the capital of Armenia Major, on the Araxes, now Ardaschad, Juv. 2, 170.
Artaxerxes, is, m., = Ἀρταξέρξης, the name of several Persian kings, Nep. Reg. 1, 3; Just. 3, 1; 10, 3 al.
artē (not arctē), adv., v. 1. artus fin.
Artĕmis, idis, f., = Ἄρτεμις, the Greek name of Diana, Plin. 25, 7, 36, § 73; cf. Macr. S. 1, 15; 7, 16.
Artĕmĭsĭa, ae, f., = Ἄρτεμισία.
- I. Wife of King Mausolus, in Caria, to whom, after his death, she built the renowned Mausoleum, Gell. 10, 18.
- II. artĕmĭsĭa, ae, f., the plant mugwort, Plin. 25, 7, 36, § 73; App. Herb. 10.
Artĕmisĭum, ii, n., = Ἀρτεμίσιον.
- I. A promontory of the island Eubœa, Nep. Them. 3, 2 and 4.
- II. A town in Eubœa, Plin. 4. 12, 21, § 64.
Artĕmĭta, ae, or Artĕmĭtē, ēs, f., = Ἀρτέμιτα.
- I. A city of Assyria or, perh. more strictly, of Babylonia, Plin. 6, 26, 30, § 117.
- II. Another name for Rhene, one of the Echinades, Plin. 4, 12, 22, § 67.
† artĕmon (artĕmo, Lucil. ap. Charis. p. 99 P.), ōnis, m., = ἀρτέμων.
- I. A sail put upon the mast above the main-sail, a top-sail, Dig. 50, 16, 242; * Vulg. Act. 27, 40.
- II. The guiding-pulley of a machine for raising weights, * Vitr. 10, 5.
† artērĭa, ae, f. (artērĭum, i, n., v. infra), = ἀρτηρία.
- I. The windpipe: arteria ad pulmonem atque cor pertinens, Plin. 11, 37, 66, § 175; 20, 6, 22, § 49; so id. 22, 25, 66, § 136; Gell. 17, 11, 2 al.
From its internal roughness, also called arteria aspera (Gr. τραχεῖα ἀρτηρία): cum aspera arteria (sic enim a medicis appellatur) ostium habeat adjunctum linguae radicibus, Cic. N. D. 2, 54, 136; Cels. 4, 1.
And since it consists of two parts, also in the plur.: laeduntur arteriae, Auct. ad Her. 3, 12: arteriae reticendo acquiescunt, id. ib. 3, 12; Plin. 22, 23, 48, § 100; Suet. Ner. 25; id. Vit. 2; Gell. 10, 26, 9.
Once in the neutr. plur.: artērĭa, ōrum, * Lucr. 4, 529.
- II. An artery: sanguis per venas in omne corpus diffunditur et spiritus per arterias, Cic. N. D. 2, 55, 138; cf. id. ib. fin.; Sen. Q. N. 3, 15; arteriarum pulsus citatus aut tardus, etc., Plin. 11, 37, 88, § 219: arteria incisa non coit neque sanescit, Cels. 2, 10.
Sometimes it interchanges with vena; cf. Gell. 18, 10, 4 sq.
† artērĭăcē, ēs, f., = ἀρτηριακή, a medicine for the windpipe, Plin. 23, 7, 71, § 136; cf. Cels. 5, 25, 17; Scrib. Comp. 74 and 75.
† artērĭăcus, a, um, adj., = ἀρτηριακός, of or pertaining to the windpipe: medicamenta, that produce coughing, Cael. Aur. Tard. 2, 6.
† artērĭŏtŏmĭa, ae, f., = ἀρτηριοτομία, an opening or incision in an artery, Cael. Aur. Tard. 1, 1 fin.
† arthrītĭcus, a, um, adj., = ἀρθριτικός, gouty, arthritic: cocus, * Cic. Fam. 9, 23.
† arthrītis, ĭdis, f., = ἀρθρῖτις, a lameness in the joints, gout (in pure Lat., articularis morbus), Vitr. 1, 6.
artĭcŭlāmentum, i, n. [articulo], the articulation of the limbs, a joint (late Lat.), Scrib. Comp. 214; 206; 263.
artĭcŭlāris, e, adj. [articulus].
- I. Pertaining to the joints (v. articulus, I.): morbus, gout, Plin. 20, 17, 73, § 195; Suet. Galb. 21; Scrib. Comp. 101.
- II. In gram., like the article (v. articulus, II. A. fin.): pronomen, i. e. hic, iste, Prisc. p. 938 P.; 574 P.; Serv. p. 1785 P.
artĭcŭlārĭus, a, um, adj. [articulus], of or pertaining to the joints: morbus, gout, Cato, R. R. 157, 7; Plin. 23 prooem.; 22, 13, 15, § 34.
artĭcŭlātē, adv., v. articulo, P. a. fin.
artĭcŭlātim, adv. [articulatus].
- I. Joint by joint, limb by limb, piecemeal: aliquem concidere, Plaut. Ep. 3, 4, 52: membra (pueri) articulatim dividit, poët. ap. Cic. N. D. 3, 26, 67; cf. Planck, Eur. Medea, p. 102: comminuere articulatim diem, Plaut. Fragm. ap. Gell. 3, 3, 5.
- II. Trop., of discourse, properly divided (v. articulus, II. A.); hence, clearly, distinctly, point by point: verba discernere articulatim, Lucr. 4, 555: aliquid explicare, Varr. L. L. 10, 4, 179: aliquid articulatim distincteque dicere, * Cic. Leg. 1, 13, 36.
artĭcŭlātĭo, ōnis, f. [articulo] (belonging to the lang. of the vineyard).
- I. The putting forth of new joints or knots, Plin. 16, 25, 41, § 101; 17, 21, 35, § 163.
- II. A disease of the vine at the joints of the tendrils, Plin. 17, 24, 37, § 226.
artĭcŭlātus, a, um, P. a., from articulo.
artĭcŭlo, āvi, ātum, 1, v. a. [articulus], lit. to divide into single members or joints; used only trop. of discourse, to utter distinctly, to articulate: hasce voces mobilis articulat verborum daedala lingua, the nimble tongue articulates, Lucr. 4, 551: verba, App. Flor. 12, p. 349, 5: sonos, Arn. 3, p. 111.
Hence, artĭcŭlātus, a, um, P.a., prop., furnished with joints; hence distinct: verba, Sol. c. 65: vox, Arn. 7, p. 217, and in gram.: articulata (vox) est, quae coartata, hoc est copulata, cum aliquo sensu mentis ejus, qui loquitur, profertur, Prisc. p. 537 P.; so Isid. Orig. 1, 14.
* Adv.: artĭcŭlātē, distinctly, articulately: loqui, Gell. 5, 9, 2.
artĭcŭlōsus, a, um, adj. [articulus], full of joints, or (of plants) full of knots (v. articulus, I.).
- I. Lit.: radix, Plin. 24, 16, 93, § 150.
- II. Trop., of discourse (v. articulus, II. A.): vitanda concisa nimium et velut articulosa partitio, full of minute divisions and subdivisions, Quint. 4, 5, 24 (cf. just before: divisio in digitos diducta).
artĭcŭlus, i, m. dim. [2. artus], a small member connecting various parts of the body, a joint, knot, knuckle.
- I.
- A. Lit.: nodi corporum, qui vocantur articuli, Plin. 11, 37, 88, § 217: hominis digiti articulos habent ternos, pollex binos, id. 11, 43, 99, § 244: summus caudae articulus, id. 8, 41, 63, § 153 al.: crura sine nodis articulisque, Caes. B. G. 6, 27: ipso in articulo, quo jungitur capiti cervix, Liv. 27, 49: auxerat articulos macies, i. e. had made more joints, had made the bones visible, Ov. M. 8, 807: articulorum dolores habere, i. e. gouty pains, Cic. Att. 1, 5 fin.; cf. Cels. 5, 18: postquam illi justa cheragra Contudit articulos, * Hor. S. 2, 7, 16; cf. Pers. 5, 58: gladiatorem vehementis impetus excipit adversarii mollis articulus, Quint. 2, 12, 2.
Hence, molli articulo tractare aliquem, to touch one gently, softly, Quint. 11, 2, 70.
Of plants: ineunte vere in iis (vitibus), quae relicta sunt, exsistit, tamquam ad articulos sarmentorum, ea quae gemma dicitur, Cic. Sen. 15, 53; Plin. 16, 24, 36, § 88: ante quam seges in articulum eat, Col. 2, 11, 9; so Plin. 18, 17, 45, § 159.
Of mountains, a hill connecting several larger mountains: montium articuli, Plin. 37, 13, 77, § 201.
- B. With an extension of the idea, a limb, member, in gen. (cf. 2. artus), * Lucr. 3, 697.
Hence also for a finger, Prop. 2, 34, 80; so Ov. H. 10, 140; id. P. 2, 3, 18: quot manus atteruntur, ut unus niteat articulus! Plin. 2, 63, 63, § 158: ab eo missus est articulus manūs, Vulg. Dan. 5, 24: aspiciebat articulos manūs, ib. ib. 5, 5: erexit me super articulos manuum mearum, on the fingers or palms of my hands, ib. ib. 10, 10.
- II. Trop.
- A. Of discourse, a member, part, division: articulus dicitur, cum singula verba intervallis distinguuntur caesā oratione, hoc modo: acrimoniā, voce, vultu adversarios perterruisti, Auct. ad Her. 4, 19: continuatio verborum soluta multo est aptior atque jucundior, si est articulis membrisque (κόμμασι καὶ κώλοις) distincta, quam si continuata ac producta, Cic. de Or. 3, 48, 186: (genus orationis) fluctuans et dissolutum eo quod sine nervis et articulis fluctuat huc et illuc, Auct. ad Her. 4, 11.
Hence, a short clause, Dig. 36, 1, 27; also, a single word, ib. 35, 1, 4: articulus Est praesentis temporis demonstrationem continet, ib. 34, 2, 35: hoc articulo Quisque omnes significantur, ib. 28, 5, 29.
In gram. the pronn. hic and quis, Varr. L. L. 8, § 45 Müll.; the article, Quint. 1, 4, 19.
- B. Of time.
- 1. A point of time, a moment: commoditatis omnes articulos scio, Plaut. Men. 1, 2, 31.
With tempus: qui hunc in summas angustias adductum putaret, ut eum suis conditionibus in ipso articulo temporis astringeret, at the most critical moment, Cic. Quinct. 5, 19: in ipsis quos dixi temporum articulis, Plin. 2, 97, 99, § 216: si de singulis articulis temporum deliberabimus, August. ap. Suet. Claud. 4; also without tempus: in ipso articulo, at the fit moment, at the nick of time, Ter. Ad. 2, 2, 21.
With dies: in articulo diei illius ingressus est, on that very day, Vulg. Gen. 7, 13.
And with res: in articulo rerum, Curt. 3, 5; also in articulo, instantly, immediately, = statim, Cod. Just. 1, 33, 3.
Hence with the idea extended,
- 2. A space, division of time: hi cardines singulis articulis dividuntur, Plin. 18, 25, 59, § 222: octo articuli lunae, id. 18, 35, 79, § 350: articulus austrinus, i. e. in which auster blows, id. 17, 2, 2, § 11.
- C. Of other abstract things, part, division, point: per eosdem articulos (i.e. per easdem honorum partes) et gradus producere, August. ap. Suet. Claud. 4: stationes in mediis latitudinum articulis, quae vocant ecliptica, Plin. 2, 15, 13, § 68; Dig. 1, 3, 12: ventum est ergo ad ipsum articulum causae, i. e. ventum ad rei cardinem, the turning-point, Arn. 7, p. 243.
artĭfex, fĭcis, m. [ars-facio]. Subst.
- A.
- 1. One that is master in the liberal arts (while opifex is a master in the artes sordidae; cf. ars, I. B. 1.), an artist, artificer: illi artifices corporis simulacra ignotis nota faciebant, Cic. Fam. 5, 12: reponendarum (tegularum) nemo artifex (i. e. architectus) inire rationem potuit, Liv. 42, 3: in armamentario multis talium operum (sc. tormentorum) artificibus de industriā inclusis, id. 29, 35: ut aiunt in Graecis artificibus eos auloedos esse, qui citharoedi fieri non potuerint, sic, etc., Cic. Mur. 13, 29; cf. Ov. M. 11, 169 al.: artifices scaenici, Cic. Arch. 5, 10; id. Quinct. 25; Suet. Caes. 84: artifex lignorum, a carpenter, Vulg. 2 Reg. 5, 11; so, artifex lignarius, ib. Isa. 44, 13: artifices lapidum, masons, ib. 2 Reg. 5, 11: artifex aerarius, a worker in bronze, ib. 3 Reg. 7, 14 (often thus used in Vulg. for opifex).
Also absol.: artifex, Plaut. Am. prol. 70: multi artifices ex Graeciā venerunt, Liv. 39, 22; so id. 5, 1; 5, 7; 5, 2; 41, 20; so Vulg. Exod. 36, 4; ib. Isa. 40, 20; ib. Act. 19, 24 et saep.
So of a charioteer, as in Gr. τεχνίτης: ne hoc gloriae artificis daretur (auriga standing just before), Plin. 7, 53, 54, § 186.
Of a physician, Liv. 5, 3.
Of an orator or writer: Graeci dicendi artifices et doctores, Cic. de Or. 1, 6, 23: cum contra talem artificem (sc. Hortensium oratorem) dicturus essem, id. Quinct. 24 fin.: politus scriptor atque artifex, id. Or. 51, 172.
- 2. Trop., a master in any thing, in doing any thing, etc.: artifices ad corrumpendum judicium, Cic. Verr. 2, 5, 71: artifex callidus comparandarum voluptatum, id. Fin. 2, 35, 116: Cotta in ambitione artifex, Q. Cic. Petit. Cons. 12, 47: serendae in alios invidiae artifex, Tac. H. 2, 86 al.
- B. A maker, originator, author, contriver: si pulcher est hic mundus, si probus ejus artifex, etc., Cic. Tim. 2: cujus (civitatis) artifex et conditor (est) Deus, Vulg. Heb. 11, 10: artifex omnium natura, Plin. 2, 1, 1, § 3: si indocta consuetudo tam est artifex suavitatis, id. Or. 48, 161: artificem (sc. malorum) mediis immittam Terea flammis, Ov. M. 6, 615: vadit ad artificem dirae Polymestora caedis, id. ib. 13, 551: sceleris infandi artifex, Sen. Agam. 975.
Ironic.: O artificem probum! Ter. Phorm. 2, 1, 29.
Also for a sly, cunning contriver, inventor of a thing (cf. ars, II. fin.): et mihi jam multi crudele canebant Artificis scelus, Verg. A. 2, 125; 11, 407.
- II. Adj.
- A. Act., skilled in a thing; skilful, practised, ingenious, dexterous: Bomilcar et per homines talis negotii artifices itinera explorat, Sall. J. 35, 5: miles decollandi artifex, Suet. Calig. 32: artifex faber de silvā, Vulg. Sap. 13, 11: tam artifices saltationis, Suet. Tit. 7.
Also of inanimate things: artifices Natura manus admovit, Ov. M. 15, 218: Tellus artifices ne terat Osca manus, Prop. 5, 2, 62: artifex, ut ita dicam, stilus, Cic. Brut. 25, 95: mobilitas ignea artifex ad formanda corpora, Plin. 6, 30, 35, § 187: vir tam artificis ingenii, id. 8, 16, 21, § 55 al.
Poet. with inf.: venter, negatas artifex sequi voces, Pers. prol. 11.
- B. Pass., skilfully prepared or made, artistic, artificial, ingenious: quattuor artifices vivida signa boves, Prop. 3, 29, 8: tantae tamque artifices argutiae, Plin. 10, 29, 4, § 85: artifex dimicatio, id. 8, 40, 61, § 150: motus, Quint. 9, 4, 8: manus libratur artifici temperamento, Plin. 12, 25, 54, § 115: artifex vultus, Pers. 5, 40: plaga, Sol. 35 al.
Poet. of a horse, broken, trained, Ov. A. A. 3, 556.
artĭfĭcĭālis, e, adj. [artificium], of or belonging to art, artificial, according to the rules of art (perh. only in Quint.): probationes, Quint. 5, 1, 1; so id. 5, 9, 1; 12, 8, 19: ratio, id. 6, 4, 4.
Once subst.: artĭfĭ-cĭālia, ium, n., things conformable to the rules of art, Quint. 1, 8, 14.
Adv.: artĭ-fĭcĭālĭter, according to art (opp. inartificialiter): se gerere, Quint. 2, 17, 42.
artĭfĭcĭōsē, adv., v. artificiosus fin.
artĭfĭcĭōsus, a, um, adj. [artificium].
- I.
- A. Act., accomplished in art, skilful, artistic (perh. found only in Cic. and Auct. ad Her.): rhetores elegantissimi atque artificiosissimi, Cic. Inv. 1, 35 fin.: quod si artificiosum est intellegere, quae sunt ex arte scripta, multo est artificiosius ipsum scribere ex arte, Auct. ad Her. 4, 4, 7: ipsius mundi natura non artificiosa solum, sed plane artifex, Cic. N. D. 2, 22, 58: Zeno naturam ita definit, ut eam dicat ignem esse artificiosum ad gignendum progredientem viā, id. ib. 2, 22, 58, § 57.
- B. Pass. (cf. artifex, II. B.), on which much art has been bestowed, made with art, artificial, ingenious: utraeque (sc. venae et arteriae) vim quandam incredibilem artificiosi operis divinique testantur, Cic. N. D. 2, 55, 138: Epicurus autem nec non volt, si possit, plane et aperte loqui: nec de re obscurā, ut physici; aut artificiosā, ut mathematici, id. Fin. 2, 5, 15.
- II. According to the rules of art, artificial (esp. freq. in opp. to naturalis, natural): ea genera divinandi non naturalia, sed artificiosa dicuntur, Cic. Div. 1, 33, 72; so several times Auct. ad Her. 3, 16 sq. al.
Adv.: artĭfĭcĭōsē, in skilful manner, skilfully: digerere aliquid, Cic. de Or. 1, 41, 186: dicere aliquid, id. Fin. 3, 9, 32: ambulare, id. N. D. 3, 11, 27: commutare aliquid, Auct. ad Her. 3, 10, 17.
Comp.: multo artificiosius efficere aliquid, Cic. N. D. 2, 22, 57.
Sup.: artificiosissime facere, Auct. ad Her. 4, 4, 7.
artĭfĭcĭum, ii, n. [artifex].
- I. In gen., the occupation of an artifex, a profession, trade, an employment, a handicraft, an art: Jam de artificiis et quaestibus, qui liberales habendi, qui sordidi sint, etc., Cic. Off. 1, 42, 150: ne opifices quidem tueri sua artificia possent, nisi, etc., id. Fin. 3, 2, 4: in artificio perquam tenui et levi (sc. scaenico), id. de Or. 1, 28, 129: sordidum ancillareque, id. Tusc. 5, 20, 58; so Tac. Or. 32; Sen. Ben. 6, 17: de hoc artificio est nobis acquisitio, * Vulg. Act. 19, 25: non tu in isto artificio accusatorio callidior es quam hic in suo, Cic. Rosc. Am. 17, 49 al.
- II. Esp.
- A. Skill, knowledge, ingenuity in any thing: simulacrum Dianae singulari opere artificioque perfectum, Cic. Verr. 2, 4, 33; so id. ib. 2, 4, 21: quae certis signis artificii notata sunt, Auct. ad Her. 4, 4.
- B. Theory, system (cf. ars, I. C. 1.): non esse eloquentiam ex artificio, sed artificium ex eloquentiā natum, Cic. de Or. 1, 32, 146: existimant artificium esse hoc quoddam non dissimile ceterorum, cujusmodi de ipso jure civili Crassus componi posse dicebat, id. ib. 2, 19, 83: scientia cujusdam artificii non numquam dicitur prudentia, Auct. ad Her. 3, 2: artificium memoriae, mnemonics, id. ib. 4, 16.
- C. Skill serviceable in the attainment of any object, ingenuity, art, dexterity; and in a bad sense, craft, cunning, artifice (cf. ars, II.): id ipsum, quod contra me locutus es, artificio quodam es consecutus, Cic. de Or. 1, 17, 74: opus est non solum ingenio, verum etiam artificio quodam singulari, id. Verr. 2, 4, 40 fin.: vicinitas non assueta mendaciis, non fucosa, non fallax, non erudita artificio simulationis, id. Planc. 9: non virtute, neque in acie vicisse Romanos, sed artificio quodam et scientiā oppugnationis, Caes. B. G. 7, 29: quorum artificiis effectum est, ut res publica in hunc statum perveniret, id. ap. Cic. Att. 9, 8, C. fin.
1. artĭo, īvi, ītum, 4, v. a. [1. artus], to fit close, to drive in tight (only ante-class.): surculum, Cato, R. R. 40, 3; so id. ib. 41, 2: linguam in palatum, Nov. ap. Non. p. 505, 30.
2. artĭo, īre, v. a. [ars], to indue with art; only in the two foll. exs.: artitus: bonis instructus artibus, skilled in arts. Paul. ex Fest. p. 17 Müll. (cf.: centum puer artium, Hor. C. 4, 1, 15).
Hence also endowed with cunning (cf. ars, II. fin.), artful: artiti viri, Plaut. As. 3, 2, 19 in varr. lectt.
* artĭsellĭum, ii, n. [1. artus-sella], an arm-chair, Petr. 75, 4.
* artĭus, a, um, adj., = ἄρτιος, complete, perfect: si est artius (ut ita dicam) holocleros, quid est etc., Suet. Claud. 4.
arto (not arcto), āvi, ātum, 1, v. a. [1. artus], to draw or press close together, to compress, contract (not found in Cic.).
- I.
- A. Lit.: omnia conciliatu artari possunt, * Lucr. 1, 576: libros, Mart. 1, 3, 3; Col. 12, 44, 2: vitis contineri debet vimine, non artari, Plin. 17, 23, 35, § 209: angustias eas artantibus insulis parvis, quae etc., id. 3, 6, 13, § 83.
- B. Trop., to contract, straiten, limit, curtail: fortuna humana fingit artatque ut lubet, i. e. in angustias redigit, Plaut. Capt. 2, 2, 54 Lind.; Liv. 45, 56: tempus, to limit, circumscribe, Dig. 42, 1, 2; 38, 9, 1: se, to limit one’s self, to retrench, ib. 1, 11, 2 al.
- II. In gen., to finish, conclude, Petr. 85, 4.
Hence, artātus, a, um, P. a., contracted into a small compass; hence, narrow, close; and of time, short: pontus, Luc. 5, 234: tempus, Vell. 1, 16.
† artŏcŏpus, i, m., = ἀρτοκόπος, a baker, Firm. Math. 8, 20.
† artō̆crĕas, ătis, n., = ἀρτόκρεας, a meat pie, Pers. 6, 50; cf. Inscr. Orell. 4937.
artŏlăgănus, i, m., = ἀρτολάγανον, a kind of bread or cake (made of meal, wine, milk, oil, lard, and pepper, Athen. 3, 28); Cic. Fam. 9, 20.
† artopta, ae, m., = ἀρτόπτης.
- * I. A baker, Juv. 5, 72 Ruperti.
- II. A vessel to bake in, a bread-pan, Plaut. Aul. 2, 9, 4; cf. Plin. 18, 11, 28, § 107.
artoptīcĭus, a, um, adj. [artopta, II.], baked in an artopta: panis, Plin. 18, 11, 27, § 105.
† Artō̆trōgus, i, m. [ἄρτοσ-τρώγω, bread-gnawer], the name of a parasite in Plaut. Mil.
† Artŏtȳrītae, ārum, m. [ἄρτοσ-τυρός], heretics who made offerings of bread and cheese, Aug. de Haeres. 25.
artro, āre, v. aratro.
artŭa, v. artus init.
* artŭātim, adv. [2. artus], limb by limb, Firm. Math. 7, 1.
artŭātus, a, um, Part. [qs. Part. of artuo, āre], torn in pieces, Firm. Math. 6, 31.
1. artus (not arctus), a, um, adj. [v. arma], prop. fitted; hence,
- I. Lit., close, strait, narrow, confined, short, brief: exierunt regionibus artis, Lucr. 6, 120: claustra, id. 1, 70; so id. 3, 808: nec tamen haec ita sunt arta et astricta, ut ea laxare nequeamus, Cic. Or. 65, 220: artioribus apud populum Romanum laqueis tenebitur, id. Verr. 2, 1, 5: nullum vinculum ad astringendam fidem jure jurando majores artius esse voluerunt, id. Off. 3, 31, 111: compages, Verg. A. 1, 293: nexus, Ov. M. 6, 242: arto stipata theatro, pressed together in a contracted theatre, Hor. Ep. 2, 1, 60: toga, a narrow toga without folds, id. ib. 1, 18, 30 (cf. exigua toga, id. ib. 1, 19, 13): nimis arta convivia, i. e. with too many guests, who are therefore compelled to sit close together, id. ib. 1, 5, 29 et saep.
Hence, subst.: artum, i, n., a narrow place or passage: ventus cum confercit, franguntur in arto montes nimborum, Lucr. 6, 158 Lachm.: multiplicatis in arto ordinibus, Liv. 2, 50; so id. 34, 15: nec desilies imitator in artum, nor, by imitating, leap into a close place, Hor. A. P. 134.
- II. Trop., strict, severe, scanty, brief, small: sponte suā cecidit sub leges artaque jura, subjected himself to the severity of the laws, Lucr. 5, 1147: Additae leges artae et ideo superbae quasque etc., Plin. 16, 4, 5, § 12: vincula amoris artissima, Cic. Att. 6, 2: artior somnus, a sounder or deeper sleep, id. Rep. 6, 10: arti commeatus, Liv. 2, 34; Tac. H. 4, 26; cf.: in arto commeatus, id. ib. 3, 13: artissimae tenebrae, very thick darkness, Suet. Ner. 46 (for which, in class. Lat., densus, v. Bremi ad h. l., and cf. densus) al.
So, colligere in artum, to compress, abridge: quae (volumina) a me collecta in artum, Plin. 8, 16, 17, § 44.
Of hope, small, scanty: spes artior aquae manantis, Col. 1, 5, 2: ne spem sibi ponat in arto, diminish hope, expectation, Ov. M. 9, 683: quia plus quam unum ex patriciis creari non licebat, artior petitio quattuor petentibus erat, i. e. was harder, had less ground of hope, Liv. 39, 32; and of circumstances in life, etc., straitened, distressing, wretched, needy, indigent (so in and after the Aug. per. for the class. angustus): rebus in artis, Ov. P. 3, 2, 25: artas res nuntiaret, Tac. H. 3, 69: tam artis afflictisque rebus, Flor. 2, 6, 31; so Sil. 7, 310: fortuna artior expensis, Stat. S. 5, 3, 117: ne in arto res esset, Liv. 26, 17.
Adv.: artē (not arcte), closely, close, fast, firmly.
- I. Lit.: arte (manus) conliga, Plaut. Ep. 5, 2, 29: boves arte ad stipites religare, Col. 6, 2, 5: arte continere aliquid, Caes. B. G. 7, 23: aciem arte statuere, Sall. J. 52, 6: arte accubare, Plaut. Stich. 4, 2, 39.
Comp.: calorem artius continere, Cic. N. D. 2, 9, 25: artius astringi, Hor. Epod. 15, 5: signa artius conlocare, Sall. C. 59, 2: artius ire, Curt. 4, 13, 34: artius pressiusque conflictari, Gell. 10, 6.
Sup.: milites quam artissime ire jubet, Sall. J. 68, 4: artissime plantas serere, Plin. 12, 3, 7, § 16.
- II. Trop.: arte contenteque aliquem habere, Plaut. As. 1, 1, 63; id. Merc. prol. 64: arte et graviter dormire, soundly, Cic. Div. 1, 28, 59: arte appellare aliquem, briefly, by shortening his name, Ov. P. 4, 12, 10: artius adstringere rationem, Cic. Fat. 14, 32: abstinentiam artissime constringere, Val. Max. 2, 2, 8.
- III. Transf.: arte diligere aliquem, strongly, deeply, Plin. Ep. 6, 8; so also id. ib. 2, 13.
2. artus, ūs, m. [v. arma], mostly plur. (artua, n., Plaut. Men. 5, 2, 102; quoted in Non. p. 191, 12.
Hence, dat. acc. to Vel. Long. p. 2229 P. and Ter. Scaur. p. 2260 P. artibus; yet the ancient grammarians give their decision in favor of artubus, which form is also supported by the best MSS.; cf. arcus.
The singular is found only in Luc. 6, 754; Val. Fl. 4, 310, and Prisc. p. 1219 P.).
- I.
- A. Lit., a joint: molles commissurae et artus (digitorum), Cic. N. D. 2, 60, 150: suffraginum artus, Plin. 11, 45, 101, § 248: elapsi in pravum artus, Tac. H. 4, 81: dolor artuum, gout, Cic. Brut. 60, 217.
Sometimes connected with membra, Plaut. Men. 5, 2, 102: copia materiaï Cogitur interdum flecti per membra, per artus, in every joint and limb, Lucr. 2, 282; 3, 703 al.; Suet. Calig. 28; cf. Baumg.-Crus., Clavis ad Suet.: cernere laceros artus, truncata membra, Plin. Pan. 52, 5.
- B. Trop., the muscular strength in the joints; hence, in gen., strength, power: Ἐπιχαρμεῖον illud teneto; nervos atque artus esse sapientiae, non temere credere, Q. Cic. Petit. Cons. 10.
More freq.,
- II. The limbs in gen. (very freq., esp. in the poets; in Lucr. about sixty times): cum tremulis anus attulit artubus lumen, Enn. ap. Cic. Div. 1, 20, 40 (Ann. v. 36 Vahl.); so Lucr. 3, 7; cf. id. 3, 488; 6, 1189: artubus omnibus contremiscam, Cic. de Or. 1, 26, 121: dum nati (sc. Absyrti) dissupatos artus captaret parens, vet. poet. ap. Cic. N. D. 3, 26, 67: copia concita per artus Omnīs, Lucr. 2, 267: moribundi artus, id. 3, 129 al.: rogumque parari Vidit et arsuros supremis ignibus artus, etc., Ov. M. 2, 620 al.: salsusque per artus Sudor iit, Verg. A. 2, 173; 1, 173 al.: veste strictā et singulos artus exprimente, and showing each limb, Tac. G. 17: artus in frusta concident, Vulg. Lev. 1, 6; 8, 20; ib. Job, 16, 8.
Of plants: stat per se vitis sine ullo pedamento, artus suos in se colligens, its tendrils, Plin. 14, 1, 3, § 13, where Jahn reads arcus.
† ărytaena or ărŭtaena, also contr. artaena, ae, f., = ἀρυταινη, a vessel for taking up liquids: arytaenam sive artaenam vas ab hauriendo sic appellabant, Paul. ex Fest. p. 21 Müll.: artaenaeque et aquales, Lucil. ap. Charis. p. 95 (1, 35 Müll.).